Sprawy wojskowe

Świadczenia na rzecz obrony to integralna część systemowych rozwiązań obronnych. Zakres, formy organizacyjne i zasady świadczeń określa ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze. Świadczenia dzielą się na osobiste, rzeczowe oraz szczególne. Świadczenia osobiste – rodzaj świadczeń polegający na wezwaniu i włączeniu osób do różnego rodzaju prac doraźnych na rzecz Sił Zbrojnych, obrony cywilnej lub jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa. Obowiązkiem świadczeń osobistych zarówno w czasie pokoju, jak i wojny objęci są wszyscy obywatele, którzy ukończyli lat szesnaście, a nie przekroczyli sześćdziesięciu lat życia. Obowiązek świadczeń osobistych może obejmować również obowiązek użycia posiadanych narzędzi prostych, a w stosunku do osób wykonujących świadczenia polegające na doręczaniu dokumentów powołania do czynnej służby wojskowej oraz wezwań do wykonania świadczeń, zwanych „kurierami” – także posiadanych środków transportowych. Czas wykonania świadczeń osobistych w czasie pokoju nie może przekraczać jednorazowo:

• 48 godzin, w stosunku do kurierów oraz osób dostarczających i obsługujących przedmioty świadczeń rzeczowych;
• 12 godzin w stosunku do pozostałych osób.

W razie ogłoszenia mobilizacji i wojny nie może przekraczać 7 dni. Do czasu wykonywania świadczeń osobistych, wlicza się:

• czas dojazdu do miejsca wykonywania świadczenia osobistego i powrotu do miejsca pobytu stałego lub pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące, nie więcej jednak niż łącznie dwie godziny;
• czas przeznaczony na wypoczynek, nie więcej jednak niż osiem godzin, jeżeli świadczenie jest wykonywane dłużej niż dwanaście godzin.

Obowiązkowi świadczeń osobistych nie podlegają:

• żołnierze pełniący czynną służbę wojskową oraz osoby którym doręczono kartę powołania do tej służby;
• osoby wybrane do Sejmu i Senatu RP lub organów samorządu terytorialnego na czas trwania kadencji;
• osoby zaliczane do I lub II grupy inwalidów,
• funkcjonariusze Policji, UOP, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej oraz pracownicy Służby Ochrony Kolei, straży przemysłowej i straży pocztowej, sędziowie i prokuratorzy;
• kobiety w ciąży i w czasie urlopu macierzyńskiego oraz osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat ośmiu;
• osoby sprawujące opiekę nad dziećmi od lat ośmiu do szesnastu lub osobami wspólnie zamieszkałymi, zaliczonymi do I grupy inwalidów albo obłożnie chorymi, jeżeli opieki tej nie można powierzyć innym osobom;
• osoby zatrudnione na stanowiskach kierowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz na stanowiskach w opiece społecznej i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Podstawą wykonania obowiązku świadczeń jest stosowana decyzja wydana przez wójta lub burmistrza (prezydenta miasta). Świadczenia rzeczowe – rodzaj świadczeń na rzecz obrony, polegający na oddaniu do użytkowania jednostkom i instytucjom wojskowym budynków, pomieszczeń, terenów, środków transportu, maszyn, narzędzi i innego sprzętu. Obowiązek świadczeń rzeczowych może być nałożony na urzędy i instytucje państwowe, podmioty gospodarcze i inne jednostki organizacyjne. W czasie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny obowiązek ten dotyczy również osób fizycznych. Przedmioty świadczeń rzeczowych planowane na potrzeby obrony państwa podlegają przekazaniu (udostępnieniu) w czasie pokoju, na okres:

• w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych – 48 godzin;
• w związku z ćwiczeniami wojskowymi lub ćwiczeniami w jednostkach przewidzianych do militaryzacji – 7 dni;
• w związku z ćwiczeniami w OC lub ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony – 24 godzin.

W razie ogłoszenia mobilizacji i wojny – do chwili ustania ich potrzeby. Przedmiotem świadczeń rzeczowych nie mogą być: 1. Pomieszczenia, środki transportowe, maszyny i inny sprzęt znajdujące się w posiadaniu:

• jednostek organizacyjnych służących bezpośrednio działalności Sejmu i Senatu RP, Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Prezesa RM, ministerstw i urzędów wojewódzkich oraz NBP i banków, a także Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych i Mennicy Państwowej,
• jednostek organizacyjnych podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych odpowiednio przez Ministra Obrony Narodowej, Ministra Sprawiedliwości, ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz Szefa UOP,
• przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych oraz innych przedstawicielstw i instytucji zrównanych z nimi w zakresie przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych, jak również członków tych przedstawicielstw, urzędów i instytucji oraz członków ich rodzin, a także innych osób zrównanych z nimi w zakresie przywilejów i immunitetów, jeżeli nie posiadają obywatelstwa polskiego.

2. Biblioteki, muzea, archiwa i zabytki uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za pomniki historii oraz dobra kulturalne, o których mowa w art. 218 ustawy, oraz obiekty wpisane na „listę dziedzictwa światowego” na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjętej w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 32 poz. 190 i 191), 3. Zbiory naukowe i artystyczne mające charakter publiczny, 4. Świątynie, domy modlitwy oraz pomieszczenia kościołów i innych związków wyznaniowych mających osobowość prawną, wraz ze znajdującymi się w nich przedmiotami przeznaczonymi do wykonywania kultu religijnego, 5. Przedmioty wyłączone spod egzekucji stosownie do przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, z wyjątkiem narzędzi prostych oraz środków transportowych, 6. Parki narodowe i rezerwaty przyrody, 7. Przedszkola, domy dziecka, zakłady opiekuńczo-wychowawcze, szkoły specjalne i internaty tych szkół, specjalne ośrodki wychowawcze i szkolno-wychowawcze oraz poradnie psychologiczno-pedagogiczne, 8. Urządzenia i sieci telekomunikacyjne:

• ujęte w planach działania operatorów publicznych na wypadek sytuacji szczególnych zagrożeń, sporządzonych w trybie określonym w art. 64 ust. 3 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne, przewidziane do użycia na potrzeby jednostek organizacyjnych,
• niezbędne do wykonania decyzji nałożonych na operatorów telekomunikacyjnych przez ministra właściwego do spraw łączności w trybie określonym w art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne,

9. Pojazdy samochodowe niedopuszczone do ruchu po drogach publicznych oraz używane wyłącznie do przewozu wewnątrz zakładu, po przedstawieniu przez posiadacza odpowiednich dokumentów. Nałożenie obowiązku świadczenia rzeczowego może nastąpić najwyżej 3 razy w roku, z tym, że w związku z ćwiczeniami i w wymiarze 7 dni - tylko 1 raz. Decyzję o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń rzeczowych podejmuje wójt lub burmistrz (prezydent miasta) na wniosek wojskowego komendanta uzupełnień lub właściwego organu obrony cywilnej. Decyzję, o której mowa doręcza się posiadaczowi nieruchomości lub rzeczy ruchomej oraz wnioskodawcy na piśmie wraz z uzasadnieniem. Od decyzji tej przysługuje posiadaczowi nieruchomości lub rzeczy ruchomej oraz wnioskodawcy odwołanie do wojewody, w terminie 14 dni od daty doręczenia decyzji. Świadczenia szczególne obejmują specyficzne zadania i obowiązki na rzecz obrony i bezpieczeństwa państwa. Poniesione koszty w związku z wykorzystaniem świadczeń osobistych i rzeczowych odpowiednio rekompensują:

• Minister Obrony Narodowej – za wydatki na świadczenia osobiste i rzeczowe, wykonywane przez kurierów doręczających w czasie pokoju karty powołania żołnierzom rezerwy oraz wezwania do wykonywania świadczeń osobistych lub rzeczowych podczas ćwiczeń wojskowych prowadzonych w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych.
• Wojewoda – za wydatki administracyjne związane z planowaniem i nakładaniem obowiązku świadczeń na rzecz obrony oraz związane z doręczeniem przez kurierów kart powołania do czynnej służby wojskowej i wezwań do wykonania świadczeń osobistych lub rzeczowych w razie ogłoszenia mobilizacji i czasie wojny.
• Świadczeniobiorca – za wydatki poniesione na świadczenia osobiste i rzeczowe, wykonywane przez kurierów doręczających w czasie pokoju wezwania do wykonania świadczeń osobistych lub rzeczowych na rzecz innych świadczeniobiorców, na rzecz którego te świadczenia były realizowane.
• Jednostka wojskowa – za wydatki poniesione z tytułu wykorzystania świadczeń osobistych i rzeczowych w czasie prowadzenia ćwiczeń wojskowych, bezpośrednio po wykonaniu tych ćwiczeń.

Osobom wykonującym świadczenia osobiste, z chwilą ich zakończenia dokonuje się:

• Zwrotu kosztów przejazdu do miejsca wykonywania świadczenia osobistego i powrotu do miejsca pobytu stałego lub pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące, według cen biletów w środkach komunikacji.
• Zwrotu kosztów, w razie wykorzystywania przez kuriera własnego środka transportowego, według obowiązujących stawek określonych w przepisach rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz. U. z 2002 r., Nr 27 poz. 271, z późn. zm.).
• Wypłaty równoważnika pieniężnego za wyżywienie, jeżeli jednostka organizacyjna na rzecz której świadczenie było wykonywane, nie zapewniła osobie bezpłatnego wyżywienia.
• Wypłaty ryczałtu godzinowego za wykonanie świadczenia osobistego w wysokości 1/178 kwoty minimalnego wynagrodzenia za prace obowiązującego w grudniu roku poprzedniego, ustalonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za prace (Dz. U. z 2018 r., poz. 2177 j.t.) – za każdą godzinę czasu wykonywania świadczenia osobistego.
•  Wypłaty należności pieniężnej, zamiast ryczałtu, jeżeli świadczenie osobiste jest wykonywane przez pracownika w czasie pracy i pracodawca nie wypłacił mu wynagrodzenia za czas pracy opuszczony z powodu wykonywania świadczenia osobistego, w wysokości odpowiadającej utraconemu wynagrodzeniu za pracę. Należności wypłaca się na podstawie zaświadczenia pracodawcy.
• Wypłaty należności pieniężnej, zamiast ryczałtu, jeżeli świadczenie osobiste jest wykonywane przez pracownika w czasie urlopu wypoczynkowego, osobie wykonującej świadczenie przysługuje za czas wykonywania świadczenia, równą średniemu dziennemu wymiarowi czasu pracy, obliczoną według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Należność tę wypłaca się na podstawie zaświadczenia pracodawcy.

Należność za pracę w ramach świadczeń osobistych osobom zatrudnionym przez posiadacza przedmiotów świadczeń np.: przy dostosowywaniu do potrzeb eksploatacji w wojsku środków transportowych (maszyn) oraz osobom doprowadzającym ten sprzęt, reguluje jednostka organizacyjna będąca świadczeniobiorcą sprzętu. Koszty związane z użytkowaniem przedmiotów świadczeń rzeczowych obejmują:

• ryczałt za każdą rozpoczętą dobę wykorzystania przedmiotu świadczenia. Do czasu wykorzystania środka transportowego dolicza się 2 godziny przewidziane na dojazd do świadczeniobiorcy i powrót do siedziby posiadacza. Wypłaca się go z chwilą zakończenia wykonywania tych świadczeń. Wykaz wysokości stawek ryczałtu określa załącznik nr 8 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U. z 2004 r., Nr 181 poz. 1872, z późn. zm.);
• zwrot równowartości paliwa zużytego przez środki transportowe (maszyny), jeżeli świadczeniobiorca nie ma możliwości zapewnienia zwrotu tego sprzętu z taką ilością paliwa, z jaką zostały dostarczone do miejsca przekazania;
• wartość materiałów zużytych przy dostosowywaniu środków transportowych i maszyn do potrzeb eksploatacji w wojsku – wynikający z umowy zawartej pomiędzy posiadaczem, a świadczeniobiorcą.

Wysokość stawek ryczałtu, o którym mowa wcześniej, podlega corocznie waloryzacji średniorocznym wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, ogłaszanym przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w pierwszym miesiącu roku, na podstawie art. 94 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 poz. 1270 j.t. z późn. zm.). Posiadaczowi, który udostępnił przedmioty świadczeń, przysługuje odszkodowanie w razie ich utraty, zniszczenia w całości lub w części oraz za szkody wynikłe z używania ich w sposób sprzeczny z ich właściwościami lub przeznaczeniem. Odszkodowanie nie przysługuje w razie powstania szkody z winy posiadacza.