Pod pojęciem obrony cywilnej /ochrony ludności, ochrony cywilnej / należy rozumieć zapewnienie bezpieczeństwa ludziom, ich mieniu i środowiska przed wypadkami i klęskami każdego rodzaju. Innymi słowy - zgodnie z przepisami prawa - obrona cywilna RP jest pozamilitarnym elementem systemu obronnego państwa i stanowi kompleks wewnętrznie skoordynowanych interdyscyplinarnych przedsięwzięć o charakterze planistycznym, organizacyjnym, szkoleniowym, logistycznym i inwestycyjnym.
Elementy powyższej definicji świadczą o humanitarnej istocie obrony cywilnej i stawiają ją na należnym miejscu w systemie obronnym państwa. Początki obrony cywilnej sięgają I wojny światowej. Pierwsze bomby zrzucone z samolotów wojskowych na Paryż, Piotrogród i Freiburg dowiodły, że należy się liczyć z możliwością przenikania na zaplecza wojujących stron i niszczenia obiektów cywilnych. Dlatego też w poszczególnych państwach zaczęto tworzyć system obronny, chroniącego wnętrze danego kraju. Francja, Wielka Brytania i Niemcy jako pierwsze zaczęły konkretyzować te zamiary, tworząc system zwany obroną przeciwlotniczą.
Zrozumienie potrzeby organizacji ochrony ludności cywilnej zaowocowało w Polsce utworzeniem w latach dwudziestych dwudziestego wieku Towarzystwa Obrony Przeciwgazowej i Ligi Obrony Powietrznej Państwa. Ustawa sejmowa z 1934 roku o obronie przeciwlotniczej zainicjowała proces kształtowania się sfery obronności kraju, noszącej znamiona współczesnej obrony cywilnej, której etapy rozwoju można ująć w następujące ramy czasowe:
- 1922 - 1939 - Ochrona Przeciwlotnicza i Przeciwgazowa;
- 1939 - 1945 - Samoobrona ludności w czasie wojny i okupacji;
- 1945 - 1964 - Terenowa Obrona Przeciwlotnicza;
- 1964 - 1973 - Powszechna Samoobrona;
- od 1973 - Obrona Cywilna.
Całokształt zagadnień dotyczących ochrony ludności cywilnej w konfliktach zbrojnych ujęto w Konwencjach Genewskich przyjętych sierpnia 1949r., które Polska ratyfikowała w 1954 r. Są to:
- I konwencja o ochronie osób cywilnych i chorych w armiach czynnych;
- II konwencja o polepszaniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu;
- III konwencja o traktowaniu jeńców wojennych;
- IV konwencja o ochronie osób cywilnych podczas wojny.
Uzupełnieniem Konwencji Genewskich są dwa Protokoły Dodatkowe z 1977r.:
- I- dotyczy ochrony ofiar konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym;
- II- dotyczy ochrony ofiar konfliktów nie mających charakteru międzynarodowego.
Polska ratyfikowała oba Protokoły dopiero we wrześniu 1991 r.